The Niles and Sutherland Report, commissioned by the United States Congress in 1919, was prepared by Emory H. Niles, a US Army Captain, and Arthur E. Sutherland, Jr., a lawyer, who investigated conditions in the eastern provinces of the Ottoman Empire in the aftermath of World War I.
The lengthy report contained the duo’s detailed findings, which they gathered as they surveyed the destruction and current conditions in the area, as well as the accounts of people they met during their travels.
One of the points made early on in the report is that the authors were treated with great courtesy by both civil and military Turkish authorities, indicating that the Turkish authorities were willing and keen for the true facts to be documented by an impartial party.
The authors mention that, in the region from Bitlis through Van to Bayazid, there was heavy fighting between the Russians and Armenians, and the Turks, evidencing that Armenians fought on the side of Russians against Turks. When the Russians retired, they left Armenians in charge of the area, who went on to destroy everything belonging to the Muslims. The authors acknowledge that despite being hesitant to believe the accounts of murder, rape, arson, and horrible atrocities of every description against the Muslim population by Armenians, they eventually came to believe them, as testimonies were “absolutely unanimous and were corroborated by material evidence”. They noted that destructions were, indeed, perpetrated by Armenians, as “the only quarters left at all intact in the cities of Bitlis and Van are the Armenian quarters, as was evidenced by churches and inscriptions on the houses, while the Musulman quarters were completely destroyed”.
The report mentions a considerable number of Kurdish refugees from the Armenian Caucasus, who were living in the area then and were partially supported by the Turkish government.
Continuing, the authors talk about refugees that told stories of massacres, cruelty, and atrocities carried out by the Armenian Government, Army, and people against the Muslim population. References to the Armenian Government would indicate that these refugees were from the territories of the First Republic of Armenia.
Talking about the City of Bitlis, the authors mention that about 90% of the town was destroyed, presenting numbers that show that none of the 6,500 houses belonging to Muslims before the war stood intact in August 1919, whereas 1,000 out of the 1,500 Armenian houses had remained intact.
Talking about the city of Van, the authors mention that the Armenians in the vilayet would not be harmed and had stationed gendarmes for their protection. The report proceeds to present statistics and numbers on a variety of subjects – number of past residents, children in orphanages, etc – and mentions that the number of Muslims killed in and around Bayazid was 7,000.
It was also in Bayazid that the authors heard from Muslim refugees from the Caucasus the strongest accounts of atrocities committed by Armenians on them and the people who had remained there. In light of this, they concluded that it would be completely out of question for a single Armenian to live there, and equally impossible for a Muslim to go into Armenia. So much so that they were not able to find a single person willing to deliver a letter to Erivan (Yerevan).
The authors strongly recommended that the situation of Muslims in the Caucasus be investigated, and, if the statements of refugees are found true, energetic steps be taken to bring the Armenian government to repress massacres and atrocities being committed at the time.
During their occupation of the Ottoman territories, the Russians had made improvements in the area, building roads and railroads. Upon their retreat, however, Armenians destroyed much of the Russian improvements and most of the Muslim villages, massacred the Muslim inhabitants, and retired, leaving behind a complete state of desolation. The authors note that inhabitants of Hassan Kale were most vociferous in denouncing the Armenians for the most atrocious crimes against the Muslims of the district.
The authors dedicated the last chapter to the atrocities committed by Armenians. They admit that at first, they were most skeptical of the stories they heard. However, as well as hearing unanimous testimonies from witnesses of the atrocities committed against them, the authors also encountered material evidence on the ground, which convinced them that Armenians massacred Muslims on a large scale with wide-ranging cruelty and that Armenians were responsible for most of the destruction done to towns and villages.
After the Russian Army disbanded and left Armenians alone in control, Armenians pillaged and murdered the Muslim civilian population. When the Turkish army advanced on the eastern provinces, the Armenian army broke down, and all its soldiers dedicated themselves to destroying Muslim property and committing atrocities on Muslim inhabitants. As a result of this, the country is completely ruined, containing about one-fourth of its former population and one-eighth of its former buildings.
In conclusion, the authors again call for an investigation into the condition in the Caucasus.
Makkarti “Nayls və Sazerland” hesabatı
1919-cu ildə Birləşmiş Ştatlar Konqresinin tapşırığı ilə hazırlanan Nayls və Sazerland hesabatı ABŞ hərbi kapitanı Emori H.Nayls və Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının şərq vilayətlərindəki vəziyyəti araşdıran hüquqşünas Artur E.Sazerland tərəfindən təqdim olunur.
Ətraflı hesabat müəlliflərin bu ərazilərdə dağıdılma dərəcəsi və mövcud yaşayış şəraitinin qiymətləndirilməsi zamanı edilən müşahidələr və səfər zamanı görüşdükləri insanların ifadələrindən ibarətdir.
Hesabatın əvvəlində müəlliflərin həm mülki, həm də türk hərbi səlahiyyətli şəxsləri tərəfindən böyük nəzakətlə qarşılandıqları qeyd olunur. Bu da Türkiyə hakimiyyətinin faktları sənədləşdirən qərəzsiz üçüncü tərəfin mövcudluğunda maraqlı olduğunu göstərir.
Müəlliflər Bitlis, Van və Bəyazid ərazilərində bir tərəfdən rus və erməni, digər tərəfdən türk qoşunları olmaqla, tərəflər arasında ağır döyüşlərin getdiyini qeyd edərək ermənilərin Rusiya tərəfində türklərə qarşı vuruşduqlarını təsdiqləyirlər.
Ruslar ərazini tərk etdikdən sonra erməniləri burada səlahiyyətli təyin edirlər, onlar isə müsəlmanlara məxsus hər bir şeyi məhv etməyə başlayırlar.
Müəlliflər ermənilər tərəfindən müsəlman əhalisinə qarşı törədilən qətl, təcavüz, yandırma və dəhşətli vəhşiliklərə dair söylənilənlərə inanmaqda tərəddüd etsələr də, ifadələrin “yekdilli olması və maddi sübutlarla təsdiqi” nəticəsində onlara inandıqlarını etiraf edirlər. Onlar qeyd edirlər ki, dağıntılar, çox güman ki, ermənilər tərəfindən törədilmişdi. Çünki Bitlis və Van şəhərlərində toxunulmaz qalan yeganə məhəllələr ermənilərə məxsus idi və toxunulmaz qalanlar arasında kilsələr də vardı. Müsəlman məhəllələri isə tamamilə dağıdılmışdı.”
Hesabatda bu ərazidə yaşayan, Türkiyə hökuməti tərəfindən qismən dəstəklənən, Qafqaz Ermənistanından gələn çoxsaylı kürd qaçqınlarından da bəhs edilir. Davamında müəlliflər Erməni hökuməti, ordusu və xalqı tərəfindən müsəlman əhalisinə qarşı törədilən qırğınlar, qəddarlıqlar və vəhşiliklər barədə hekayələr danışan qaçqınlardan bəhs edirlər. Ermənistan hökumətinə edilən istinadlar bu qaçqınların Birinci Ermənistan Respublikasının ərazisindən olduqlarını göstərirdi.
Bitlis şəhərindən danışarkən qeyd edilir ki, şəhərin 90%-i məhv edilmişdi. Təqdim olunan rəqəmlərə görə 1919-cu ilin avqustuna – müharibəyə qədər mövcud olan müsəlmanlara məxsus 6500 evin hamısı dağıdılıb, ermənilərə məxsus 1500 evdən 1000-i isə toxunulmaz qalıb.
Van şəhərinə gəldikdə isə müəlliflər vilayətdə olan ermənilərin heç birinə zərər verilmədiyini, onların qorunması üçün jandarmlar yerləşdirildiyini qeyd edirlər. Hesabatda müharibədən əvvəlki əhalinin, sığınacaqda olan yetim uşaqların sayı və s.kimi statistik məlumatlar təqdim edilir və Bəyazid yaxınlığında 7000 nəfərə yaxın müsəlman öldürüldüyü burada qeyd olunur. Həmçinin Bəyaziddə müəlliflər eşidirlər ki, Qafqazdan olan qaçqınlar və orada qalanlar ermənilər tərəfindən şiddətə məruz qalmışlar. Bunları nəzərə alaraq onlar belə bir nəticəyə gəlirlər ki, heç bir erməninin bu ərazidə qalması mümkün deyil və eyni şəkildə heç bir müsəlman Ermənistana gələ bilməz. Məktubları İrəvana çatdırmağa razı olacaq bir adam belə tapa bilmirlər.
Müəlliflər Qafqazda müsəlmanların vəziyyətinin mütləq araşdırılmasını, qaçqınların iddialarının doğru olduğu təqdirdə Ermənistan hökumətinin törətdiyi qırğınların və vəhşiliklərin vaxtında qarşısının alınması üçün sürətli tədbirlər görməsini şiddətlə tövsiyə edir.
Osmanlı ərazilərini işğal etdiyi müddət ərzində ruslar bölgədə bir sıra abadlıq işləri görmüş, binalar, yollar və dəmir yolları inşa etmişlər. Lakin onlar geri çəkildikdən sonra ermənilər rusların gördüyü abadlıq işlərini məhv etmiş, əsasən müsəlmanların yaşadığı yerləri dağıtmış, müsəlman sakinlərini və yaşlıları öldürmüş, ərazini tamamilə xarabalığa döndərmişlər. Müəlliflər yaşadıqları ərazidə müsəlmanlara qarşı ən qəddar vəhşiliklərin şahidi olaraq Həsən Kale sakinlərini qeyd edirlər.
Son fəsil ermənilər tərəfindən törədilən vəhşiliklərə həsr edilib. Müəlliflər etiraf edirlər ki, əvvəlcə eşitdikləri hekayələrə şübhə ilə yanaşırdılar.
Ancaq onlar çoxlu sayda şahid ifadələri və müsəlmanların kütləvi və vəhşicəsinə məhv edilməsi faktları, habelə gördükləri dağıntılara görə ermənilərin cavabdeh olduğunu təsdiqləyən maddi sübutlar ilə üzləşdilər.
Rusiya ordusunun dağılmasından və əraziyə nəzarətin yalnız ermənilərə verilməsindən sonra onlar müsəlman mülki əhalini məhv etməyə başladı. Türkiyə ordusu hücuma keçdikdə isə erməni ordusu məğlub oldu və əsgərləri müsəlmanların mülklərini dağıtmağa və müsəlman əhalisinə qarşı vəhşiliklər törətməyə başlayırlar. Bu şiddət nəticəsində bölgə tamamilə məhv edilir, yerli əhalinin yalnız dörddə biri və bütün binaların yalnız səkkizdə biri qalır.
Sonda müəlliflər Qafqazdakı vəziyyəti yenidən araşdırmağa çağırırlar.
Отчет Найлза и Сазерленда, представленный Конгрессу США в 1919 году, был подготовлен капитаном армии США Эмори Найлзом и адвокатом Артуром Сазерлендом-младшим, изучавшим положение в восточных провинциях Османской империи после Первой мировой войны.
Весьма пространный отчет содержит детальные наблюдения, сделанные ими во время оценки степени разрушений и текущих условий жизни на этих территориях, а также свидетельства людей, с которыми они встречались в ходе поездки.
В самом начале отчета указано, что авторы были встречены турецкими властями, как гражданскими, так и военными, с высочайшими почестями, что указывает на то, что турецкие власти были заинтересованы в том, чтобы нейтральная сторона задокументировала реальные факты.
Авторы упоминают, что в регионе между Битлисом, Ваном и Баязетом шли тяжелые бои между русскими и армянскими войсками с одной стороны и турецкими с другой, и подтверждают, что армяне сражались против турок на стороне России. Отступая, русские войска передали территорию под контроль армянам, которые приступили к уничтожению всего, связанного с мусульманами. Авторы пишут, что, хотя изначально они относились к известиям о неслыханных жестокостях, совершенных армянами против мусульман, со значительным недоверием, они воочию убедились в их истинности, т.к. все свидетельства «были абсолютно единодушны и подкреплены вещественными доказательствами». Они замечают, что разрушения были очевидно совершены армянами, т.к. «единственными нетронутыми кварталами Битлиса и Вана остаются армянские, что можно заметить по церквям и надписям на домах, в то время как мусульманские кварталы совершенно разрушены».
В отчете упоминается множество беженцев-курдов из Кавказской Армении, которые поселились на этих территориях и частично поддерживаются турецким правительством.
Авторы продолжают, рассказывая о беженцах и их свидетельствах о массовых убийствах и жестокостях, которым подвергалось мусульманское население со стороны армянского правительства, армянской армии и даже своих соседей-армян. Упоминание армянского правительства указывает на то, что беженцы прибыли с территории Первой Армянской республики.
Описывая город Битлис, авторы пишут, что город разрушен на 90%, при этом ни один из 6500 домов, принадлежавших мусульманам до войны, не сохранился до августа 1919 года, в то время как из 1500 армянских домов более 1000 остались нетронуты.
Описывая город Ван, авторы пишут, что армяне в соответствующей провинции не подвергаются преследованиям, более того, они находятся под охраной жандармов. В отчете представлены статистические данные, например, о численности населения до войны, количестве детей в приютах для сирот, и упоминается, что только в городе Баязете и в его окрестностях было убито 7 тысяч мусульман.
Именно в Баязете авторы услышали большинство самых подробных сообщений от мусульман-беженцев с Кавказа о совершаемых против них армянами зверствах. В свете этого, они приходят к выводу, что на этой территории совершенно невозможно пребывание ни одного армянина, и точно так же ни один мусульманин не может прибыть в Армению. Им даже не удалось найти человека, который согласился бы доставить письма в Эривань (Ереван).
Авторы настоятельно рекомендуют изучить положение мусульманского населения на Кавказе, и, если утверждения беженцев окажутся истинными, принять самые энергичные меры, чтобы принудить армянское правительство положить конец массовым убийствам и зверствам.
В ходе оккупации османских территорий русские вложились в инфраструктуру региона, в частности, строя автомобильные и железные дороги. После их отступления, однако, армяне разрушили большинство русских построек и мусульманских поселений, вырезали мусульманское население и отступили, оставив территорию в состоянии выжженной земли. Авторы упоминают жителей Гасан Кале как свидетелей наиболее жестоких преступлений против мусульман в их местности.
Последнюю главу отчета авторы посвящают совершенным армянами преступлениям. Они указывают, что изначально относились к услышанному со скепсисом. Однако они столкнулись с огромным количеством единодушных показаний свидетелей и с явными материальными доказательствами, подтверждающими факт массовых и невероятно жестоких истреблений мусульман, а также то, что армяне несут ответственность за большую часть разрушений, увиденных ими в регионе.
После развала русской армии и передачи контроля над территорией исключительно армянам, последние приступили к уничтожению мусульманского гражданского населения. Когда же турецкая армия перешла в наступление, армянская армия была разбита, а ее солдаты начали уничтожать собственность мусульман и убивать встречных. В результате этого разгула насилия регион совершенно разрушен, лишь четверть его прежнего населения осталась на месте и лишь одна восьмая часть всех зданий избежала разрушения.
В заключении авторы вновь призывают к изучению положения на Кавказе.
